Pamięć Uniwersytetu trwa

Rocznica tego wydarzenia obchodzona jest jako Akademicki Dzień Pamięci, który narodził się z potrzeby upamiętnienia ofiar totalitarnej przemocy, ale obecnie łączy się także ze wspominaniem wszystkich zmarłych członków społeczności akademickiej naszego miasta.

- Na Cmentarzu Rakowickim pochowanych zostało 847 profesorów UJ, wśród nich są wybitne nazwiska wielkich uczonych, których większość z nas zna ze szkolnych lekcji, np. Karol Olszewski i Zygmunt Wróblewski, Roman Ingarden, ale także profesorowie, których w pierwszym momencie nie wszyscy kojarzą, tacy jak Napoleon Cybulski (odkrywca adrenaliny), Rudolf Weigl (wynalazca szczepionki przeciw tyfusowi), Aleksander Brückner (wybitny slawista)  – przypominał przewodniczący Komitetu ds. Opieki nad Grobami Profesorów UJ prof. Jan W. Tkaczyński. Dzięki staraniom owego komitetu możliwe było w tym roku odnowienie grobu prof. Maurycego Piusa Rudzkiego (1862–1916) – astronoma, geofizyka, meteorologa, kierownika Katedry Geofizyki i Meteorologii na UJ, dyrektora Obserwatorium Astronomicznego UJ. Kwiaty i znicze zostały złożone przez władze UJ i przedstawicieli studentów nie tylko przy tej mogile, ale także na grobie prof. Aleksandra Koja (1935 – 2016, biochemika i rektora UJ) oraz prof. Tadeusza Lehra-Spławińskiego, który w tragicznym roku 1939 był urzędującym rektorem UJ i na polecenie SS-Obersturmbannführera Brunona Müllera zwołał krakowskich profesorów na odczyt do Collegium Novum. Zebranie to okazało się pułapką i umożliwiło aresztowanie 183 krakowskich profesorów i nauczycieli akademickich. Zatrzymani zostali wywiezieni do obozów koncentracyjnych w Sachsenhausen i Dachau, gdzie kilkunastu z nich straciło życie. Akcja gestapo -  Aktion gegen Universitäts-Professoren, znana jest powszechnie jako Sonderaktion Krakau.

Pamięci ofiar tego tragicznego wydarzenia poświęcona była uroczystość, która odbyła się w auli Collegium Novum UJ (wcześniej delegacja UJ złożyła kwiaty pod tablicą upamiętniającą uwięzienie aresztowanych profesorów w koszarach przy ul. Wrocławskiej 82). – Wzięli w niej udział m. in.: rodziny aresztowanych profesorów i byłych studentów tajnego nauczania, przedstawiciele krakowskich uczelni, władz miasta i regionu oraz korpus dyplomatyczny.

„Nie zapomnijcie naszej śmierci i nie dajcie jej zmarnować”– te słowa umierającego w grudniu 1939 roku w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen prof. Stanisława Estreichera przypomniał rektor UJ prof. Jacek Popiel, który przedstawił zgromadzonym, w jaki sposób w Uniwersytecie Jagiellońskim utrwalała się tradycja upamiętnienia ofiar Sonderaktion Krakau. Początkowo uroczystości miały wymiar kameralny (choć już w lutym 1947 roku ufundowano pierwszą tablicę pamiątkową). Przełomowy okazał się dopiero rok akademicki 1963/1964 - 7 listopada 1964 roku, w 25. rocznicę tragedii w Collegium Novum odsłonięto tablicę z nazwiskami aresztowanych w 1939 r. Odsłaniał ją prof. Stanisław Pigoń, sam będący ofiarą niemieckiej akcji. Od 1999 roku, 6 listopada obchodzony był jako Uniwersytecki Dzień Pamięci. W 2015 roku formuła święta została poszerzona  i zmieniła się także jego nazwa, gdyż w obchody Akademickiego Dnia Pamięci włączają się obecnie wszystkie uczelnie skupione w Kolegium Rektorów Szkół Wyższych Krakowa.

- Władze polityczne III Rzeszy wiedziały, że uderzając w profesorów Uniwersytetu Jagiellońskiego i w innych uczonych, przebywających z powodu wojny w Krakowie, zadają cios w całe środowisko akademickie polskich uczelni, a przez fakt jego jedności, gdyż nauka nie ma granic, uderzono w cały ówczesny świat universitas magistrorum et scholarium. Czy ten zamach okazał się skuteczny? Na krótka metę tak. Ale biorąc pod uwagę, że dzisiaj jesteśmy w tej auli i oddajemy cześć pamięci ofiar tej akcji, ciesząc się wolnością myśli i naukowych badań odpowiedź na to pytanie jest jednoznacznie negatywna – mówił prof. Przemysław Żukowski, dyrektor Archiwum UJ, który wygłosił wykład pt. „Pamięć i dostojeństwo Uniwersytetu. Refleksje o dziedzictwie akademickim Rzeczypospolitej w 84. rocznicę Aktion gegen Universitäts-Professoren”.

Zgromadzeni w auli wysłuchali także Sonaty g-moll BWV 1001 Jana Sebastiana Bacha w wersji na skrzypce w wykonaniu Aleksandra Daszkiewicza z Akademii Muzycznej w Krakowie.

Następnie odbył się Apel Pamięci, podczas którego przewodnicząca Samorządu Studentów UJ Magdalena Herman wyczytała nazwiska ofiar Sonderaktion Krakau.

Obchody Akademickiego Dnia Pamięci zakończyło złożenie kwiatów pod tablicami pamiątkowymi w Collegium Novum oraz pod Dębem Wolności.