Profesorowie z UJ CM wśród nowo powołanych członków PAU

Akademia Umiejętności została utworzona w roku 1872, w wyniku przekształcenia istniejącego od 1815 r. Towarzystwa Naukowego Krakowskiego. Choć formalnie ograniczona do zaboru austriackiego, pełniła od początku rolę ogólnopolskiej instytucji naukowej i kulturalnej. Jej działalność wykraczała bowiem poza zabór austriacki, skupiając badaczy z całej Polski i wielu innych krajów. Po pierwszej wojnie światowej, przemianowana na Polską Akademię Umiejętności, stała się narodową, wspieraną przez państwo, oficjalną reprezentantką nauki polskiej, także wobec międzynarodowych organizacji naukowych, będąc m.in. członkiem założycielem Union Académique Internationale. Okres międzywojenny był czasem największej aktywności PAU, przede wszystkim wydawniczej. Powstała też, w miejsce Ekspedycji Rzymskiej, Stacja Naukowa w Rzymie.

Działalność PAU w tym samym zakresie była kontynuowana po okupacji niemieckiej do roku 1952, kiedy jej agendy i majątek zostały przejęte, decyzją ówczesnego rządu, na rzecz utworzonej właśnie Polskiej Akademii Nauk w Warszawie. Instytucja nie została jednak rozwiązana. Jej działalność - po nieudanych próbach reaktywacji w latach 1956/57 i 1980/81 - mogła być podjęta zaraz po transformacjach ustrojowych 1989 r.

Obecnie PAU składa się z 6 wydziałów: Filologicznego, Historyczno-Filozoficznego, Nauk Ścisłych i Technicznych, Przyrodniczego, Lekarskiego, oraz Twórczości Artystycznej. Akademia urządza regularnie posiedzenia publiczne. Należy do nich przede wszystkim "Kawiarnia Naukowa" poświęcona popularyzacji nauki na najwyższym poziomie, bo przez samych jej twórców. Przedmiotem poszczególnych wykładów i prezentacji są nowe odkrycia naukowe i ich wdrożenia w praktyce. Drugi cykl stanowią "Rozmowy o człowieku" dedykowane pamięci prof. Jerzego Vetulaniego. Wreszcie 3. cyklem jest "Herbaciarnia Naukowa", projekt Fundacji "Zawsze Warto" realizowany od 2008 roku, skierowany do uczniów starszych klas szkół podstawowych, szkół średnich, do nauczycieli i niezwiązanych z edukacją ludzi.

PAU ma poważne zaplecze badawcze w postaci gromadzonej od połowy XIX wieku biblioteki, bogatej w zasoby rękopisów, inkunabułów, starych i nowych druków, zbiorów kartograficznych, wielkich serii czasopism, exlibrisów i spuścizn naukowych, oficjalnie noszącej dziś nazwę Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie.

Od szeregu już lat PAU stara się nagradzać wybitne osiągnięcia naukowe, zabiegając uprzednio u sponsorów o odpowiednie środki finansowe. W ten sposób od 1997 r. przyznaje raz na 2 lata Nagrodę im. Mariana Mięsowicza w dziedzinie fizyki, od 1998 r. corocznie Nagrodę im. Tadeusza Browicza za osiągnięcia w dziedzinie medycyny, od 2018 co 2 lata (naprzemiennie z Nagrodą im. M. Mięsowicza) Nagrodę im. Profesora Adama Bielańskiego za osiągnięcia w dziedzinie chemii. W 1993 r. udało się wznowić fundowaną przez Miasto Kraków od 1873 r. i przyznawaną co 5 lat w 7 dyscyplinach naukowych przez PAU (dawniej AU) Nagrodę im. Mikołaja Kopernika. Wreszcie w 2009 r. udało się przywrócić po 70 latach przerwy Nagrodę im. Erazma i Anny Jerzmanowskich, zwaną niegdyś "polskim Noblem".

Powrót