Felieton otwierający numer, autorstwa prof. Igora Gościńskiego i współpracowników, przedstawia drogę „Przeglądu Lekarskiego” od jego założenia przez krakowskich lekarzy w 1862 roku, po odrodzenie w roku 2025 w formie elektronicznej. Ukazuje on czasopismo jako część dziedzictwa Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego oraz Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego – Collegium Medicum, przez podkreślenie bliskiej współpracy tych ośrodków. Reaktywacja czasopisma świadczy o dążeniu do nieustannego rozwoju nauk medycznych, przy równoczesnym dostosowaniu do współczesnych standardów otwartej nauki i cyfrowego dostępu. W pracy oryginalnej Krzyściak i współautorzy zaprezentowali zaawansowane badanie spektroskopii rezonansu magnetycznego kory zakrętu obręczy przedniego i tylnego u pacjentów ze schizofrenią. Opisują zależne od czasu echa, specyficzne dla tych obszarów mózgu zmiany w stosunkach metabolitów glutaminianowych oraz ich korelacje z objawami depresyjnymi i lękowymi. Badanie pokazuje, że subtelne różnice neurometaboliczne odzwierciedlają heterogenność zaburzeń emocjonalnych w schizofrenii, a także wskazuje na potencjał spektroskopii jako narzędzia diagnostycznego ukierunkowanego na biomarkery.
Żyłka i współautorzy zaprezentowali analizę zależności między wskaźnikami składu ciała a poziomem wysokoczułego białka C-reaktywnego u młodzieży w wieku 15-18 lat. Odkryte przez nich zróżnicowane płciowo korelacje wskazują, że subkliniczne zapalenie może ujawniać się już w późnym okresie dojrzewania i poprzedzać rozwój chorób metabolicznych. Praca dostarcza istotnych danych dotyczących młodzieży z Europy Środkowej oraz podkreśla wartość prostych markerów antropometrycznych w strategiach wczesnej profilaktyki.
Obszerna praca przeglądowa Brożek i współautorów podsumowuje rosnący zasób danych dotyczących embolizacji tętnicy oponowej środkowej jako małoinwazyjnej alternatywy lub metody wspomagającej w leczeniu przewlekłego krwiaka podtwardówkowego. Autorzy omawiają mechanizmy patofizjologiczne, materiały zatorowe, innowacje w dostępie naczyniowym oraz wyniki najnowszych badań klinicznych. Przedstawiają leczenie endowaskularne jako technikę mogącą znacząco wpłynąć na przyszłość neurochirurgii w kontekście starzejącej się populacji.
Czerwiec i Sobczyk w przeglądzie najnowszej wiedzy omawiają zastosowanie ultrasonografii przyłóżkowej (POCUS) w medycynie ratunkowej i przedszpitalnej. Przedstawiają potwierdzone protokoły – od rozszerzonego eFAST po nowy algorytm CRAFT – oraz omawiają bariery wdrożeniowe, teletransmisję i przyszłe zastosowania sztucznej inteligencji w tym zakresie. Przegląd ukazuje ultrasonografię jako fundament precyzyjnej medycyny ratunkowej, łączącej wiedzę kliniczną z postępem technologicznym.
Ogorzelec i współautorzy opisują dynamiczną transformację metod pomostowania tętnic wieńcowych w kierunku technik minimalnie inwazyjnych – operacji na bijącym sercu, mini-torakotomii, całkowicie endoskopowych metod oraz hybrydowej rewaskularyzacji. Analiza porównuje zabiegi małoinwazyjne z tradycyjną operacją z użyciem krążenia pozaustrojowego, podkreślając zmniejszone ryzyko powikłań neurologicznych, szybszą rekonwalescencję oraz obiecujące rezultaty zabiegów z wykorzystaniem technik robotycznych. Stanowi to przykład tego, jak innowacje chirurgiczne poprawiają bezpieczeństwo pacjentów przy zachowaniu długoterminowej skuteczności.
Numer zamyka opis przypadku autorstwa Mirka i Sobczyk, przedstawiający przedszpitalną tamponadę serca po pęknięciu mięśnia sercowego, rozpoznaną przez ratowników za pomocą przenośnego ultrasonografu. Przypadek ukazuje potencjał POCUS w warunkach terenowych oraz podkreśla potrzebę systematycznego szkolenia personelu ratunkowego.
Artykuły te wspólnie odzwierciedlają dążenie czasopisma do łączenia wielowiekowej tradycji akademickiej Uniwersytetu Jagiellońskiego – Collegium Medicum z przyszłościową perspektywą ukierunkowaną na postęp translacyjny i technologiczny w medycynie. Każdy z nich – historyczny, eksperymentalny czy kliniczny – wnosi istotny wkład, łącząc ugruntowane podstawy naukowe ze współczesnymi badaniami i praktyką.
Zachęcamy do zapoznania się z trzecim numerem Przeglądu Lekarskiego.
