Nie żyje prof. Ryszard Gryglewski, wybitny uczony, autor przełomowych odkryć w dziedzinie farmakologii

Ryszard Gryglewski urodził się 4 sierpnia 1932 roku w Wilnie. Był absolwentem Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej w Krakowie (1955). Pracę doktorską obronił w roku 1958, a habilitacyjną – z farmakologii – w 1964. W roku 1971 otrzymał tytuł profesora. W 1965 roku objął po prof. Januszu Supniewskim funkcję kierownika Katedry Farmakologii i pełnił ją do roku 2002. W latach 1981-84 był rektorem Akademii Medycznej w Krakowie. Był przewodniczącym Rady Naukowej przy Ministrze Zdrowia (1990-92), dyrektorem Wydziału Lekarskiego Polskiej Akademii Umiejętności (1991-93), przewodniczącym Rady Fundacji im. Braci Śniadeckich (1995-97) i wiceprzewodniczącym Komitetu Wykonawczego Światowej Unii Farmakologicznej (IUPHAR).

Działalność naukową prowadził zarówno w Polsce, jak i zagranicą, m.in. w Edynburgu, w Wellcome Research Laboratories w Kent czy William Harvery Research Institute w Londynie.

Wraz z prof. Supniewskim prowadził badania nad chemiczną syntezą i mechanizmem działania hipoglikemicznego doustnych leków przeciwcukrzycowych z grupy arylosulfonylomoczników. Odkrył pozatrzustkowy, zależny od tiaminy, mechanizm działania tych leków.

W 1966 r. opublikował swoją pierwszą pracę w czasopiśmie „Nature”, opisując w niej mechanizm fibrynolitycznego działania biarylokarboksylanów – niesterydowych leków przeciwzapalnych.

Najważniejszym osiągnięciem naukowym prof. Gryglewskiego, dokonanym we wspólnym polsko-brytyjskim zespole, było odkrycie w 1976 roku prostacykliny – hormonu tkankowego wytwarzanego głównie w śródbłonkach płuc, który hamuje zlepianie płytek krwi i działa rozszerzająco na naczynia krwionośne, zwłaszcza naczynia wieńcowe. Prof. Andrzej Szczeklik w swojej książce „Katharsis” napisał: „W 1976 r. Ryszard Gryglewski w genialnym błysku odkrył w londyńskiej pracowni Johna Vane’a, późniejszego laureata Nagrody Nobla, prostacyklinę, hormon produkowany przez wyściółkę tętnic. Zdaliśmy sobie z miejsca sprawę, że mamy w ręku rzecz niechybnie ciekawą”.

Sześć lat później, w roku 1982, trzej członkowie zespołu – John Vane, Sune Bergstroem i Bengt Samuelsson – otrzymali za to odkrycie Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny.

Odkrycie hamowania syntezy prostacykliny przez nadtlenki lipidów i postawienie hipotezy o patomechanizmie miażdżycy jako choroby z niedoboru prostacykliny, zapoczątkowała badania nad sposobami i mechanizmami uwalniania endogennej prostacykliny przez substancje endogenne, pierwsze podanie prostacykliny pacjentom z miażdżycą tętnic kończyn dolnych (we współpracy z prof. Andrzejem Szczeklikiem, 1979) i poszukiwania leków, które uwalniałyby endogenną prostacyklinę i mogły znaleźć zastosowanie w leczeniu powikłań miażdżycy.

Innym obszarem dociekań profesora była rola śródbłonka w chorobach zakrzepowych. Prowadził także badania nad tlenkiem azotu. W latach 90. rozwijał badania nad mechanizmem działania przeciwzakrzepowego leków, w tym nad mechanizmem działania tiklopidyny.

Ogłosił i udowodnił hipotezę mówiącą, że częste napady astmy oskrzelowej spowodowane są zahamowaniem aktywności cyklooksygenazy przez aspirynę i inne niesterydowe leki przeciwzapalne.

Prof. Ryszard Gryglewski był autorem ponad 400 prac oryginalnych, ponad 50 poglądowych i kilkunastu rozdziałów książkowych. Są wśród nich prace opublikowane w wiodących czasopismach światowych, takich jak „Nature”, „Lancet”, „New England Journal of Medicine”, „British Journal of Pharmacology”, „Circulation Research” czy „Hypertension”. Od wielu lat znajduje się w ścisłej czołówce najczęściej cytowanych uczonych w Polsce.

Był członkiem Academia Europaea, Polskiej Akademii Nauk (członek rzeczywisty), Polskiej Akademii Umiejętności i Węgierskiej Akademii Nauk, honorowym członkiem zagranicznych i polskich towarzystw naukowych (austriackiego Towarzystwa Badań nad Miażdżycą, polskiego Towarzystwa Badań nad Miażdżycą, Polsko-Amerykańskiego Towarzystwa Naukowego , Węgierskiego Towarzystwa Farmakologicznego, Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego, Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego).

Wielokrotnie nagradzany za wybitne osiągnięcia naukowe, m.in. nagroda im. Jurzykowskiego (1978), Medicus Magnus (1995), Laur Jagielloński (1997), The First von Euler Memorial Lecturer (1997), nagroda Fundacji na rzecz Nauki Polskiej (1997), Krzyż Wielki Komandoria Orderu Polonia Restituta (2002), Order Orła Białego (2017). Siedmiokrotnie otrzymał tytuł doktora honoris causa nadawany przez polskie i zagraniczne uczelnie: New York Medical College (1982), Szeged Medical University (1985), Śląską Akademię Medyczną (1998), Akademię Medyczną w Gdańsku (1999), Uniwersytet Semmelweissa w Budapeszcie (2000), Uniwersytet Lwowski (2001) oraz Uniwersytet w Grodnie (2001).

fot. Andrzej Hrechorowicz / KPRP

• kondolencje od Polskiego Towarzystwa Farmakologicznego

Powrót